آنچه از بررسی های باستان شناسی منطقه بدست آمده حاکی از آن است که سابقه استقرار جوامع پیش از تاریخ در حوالی آیسک به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد می رسد. همچنین سابقه ی تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام بر می گردد. سد تاریخی (زو) از یادگارهای باقی مانده از این دوران است.
بررسی های باستان شناسی منطقه وجود تپه ها و محوطه های مربوط به دوره سلجوقی را در این شهرستان تأیید می کند وباعنایت به وجود قلاع تاریخی ازجمله قلعه قلاع سرایان میتوانگفت که این منطقه دردوره سلجوقی یعنی قرون پنجم وششم هجری از رونق و ابادانی برخوردار بودها ست. تپه های مربوط به دوره سلجوقی شهرستان سرایان تا این تاریخ در محدوده خراسان جنوبی از آثار شاخص و منحصر به فرد می باشند.
درتاریخ خاطرات عبدالرحمن افغان ذکرشده که شهرستان سرایان شهری بوده باجمعیت بالای سیهزار نفرکه دارای چندکارگاه تفنگسازی وچندین بازار تجاری بوده وساعتسازی درآن رواج فراوان داشته است. بطوری که عبدالرحمن افغان یکی ازشاهزادگان افغان زمان ناصرالدین شاه مینویسد: واردشهرسرایانشدم ودرآنجاعمارات عظیم مشاهده نمودم وناصرخسرو نیز درسفرنامه خود قسمت شرق شهرستان فردوس رامکانی آباد و دارای قنوات واشجاربیان میکند.
شهرستان سرایان در اردیبهشت سال ۱۳۸۴ از شهرستان فردوس جدا شده وبه صورت شهرستان مستقل در آمد . شهرستان سرایان دارای سه مرکز شهری (سرایان-سه قلعه وآیسک) ودارای ۴دهستان(آیسک-سه قلعه-دوکوهه ومصعبی )ودارای دوبخش سه قلعه وآیسک وهمچنین دارای۷۱روستای دارای سکنه و۴۴۶پارچه آبادی است که دارای ۲۱ دهیاری فعال است.
شهرستان سرایان یکی از قطبهای تولیدی کشاورزی استان خراسان جنوبی می باشد که براساس آمار سال ۱۳۹۴ با دارا بودن بیش از ۱۵۵ حلقه چاه عمیق و۲۱۰ رشته قنات و چشمه سار باسطح زیر کشت ۱۶۰۴۵هکتار و تولید سالیانه ۹۴۰۵۴ تن محصولات زراعی وسطح زیر کشت۵۲۱۶هکتارمحصولات باغی باتولید سالیانه ۱۳۷۶۷ تن در اشتغالزایی منطقه نقش بسزایی داشته علاوه بر آن با دارا بودن۳۳۰۱۵۱ واحددامی ودارا بودن و سه مجتمع دامپروری در روستاها با ۳۶۱ واحد مکانیزه دامداری و۵۳ واحد دامداری صنعتی خارج از مجتمع ، ۱۱ واحد مرغداری صنعتی در منطقه تولید سالیانه بیش از ۲۰۲۵ تن گوشت قرمز ، ۱۱۵۰ تن گوشت سفید و ۹۴۵۷ تن شیر ، ۱۵۴تن پشم ،۶.۱۷ تن عسل ، ۶ تن گوشت شترمرغ و ۸۰۰ کیلوگرم پیله تر کرم ابریشم بخش مهمی از اشتغال ودرآمد اقتصادی مردم منطقه را به خود اختصاص داده است که جهاد کشاورزی سرایان در راستای تحقق سیاستهای کلان سازمانی پیشگام در عرصه بهره وری بیشتر از مزرعه –اشتغال- صرفه جویی بهینه در مصرف آب و کود وسم افزایش سرمایه گذاری وراندمان تولید وکیفیت محصولات وتوجه به مشکلات بعد ازتولید با فعال نمودن امکانات بالقوه تلاش همه جانبه ای طی سالهای پس از ادغام داشته است . با توجه به کاهش نزولات آسمانی در چند سال گذشته و کم شدن منابع آب زیر زمینی و با عنایت به اینکه از نظر جغرافیایی استان خراسان جنوبی جزو مناطق کم باران محسوب می شود ناگزیر هستیم از منابع آبی که در اختیار داریم حداکثر بهره وری را داشته باشیم در حال حاضر باتوجه به تعداد ۹واحد تولیدی که در ناحیه صنعتی جهاد کشاورزی سرایان مشغول فعالیت می باشند تعداد ۷۲ نفر به طور مستقیم اشتغال ایجاد گردیده است و با عنایت به وجود استعدادهای بالقوه در منطقه و افزایش تعداد متقاضیان طرحهای صنعتی این میزان به تعداد چندین برابر قابل افزایس می باشد از طرف دیگر بدلیل عدم وجود صنایع تبدیلی محصولات زراعی باغی و دامی در منطقه بسیاری از این محصولات فاسد گشته و یا اینکه با قیمت ارزان به این واسطه ها فروخته شده و یا فراوری ویا بسته بندی بهداشتی واصولی در این زمینه صورت نمی گیرد و این مسئله ایجاد می نماید تا صنایع بسته بندی وفراوری و نگهداری محصولات کشاورزی در منطقه ایجاد گردد همچنین باتوجه به وجود معادن غنی بنتونیت وآهک وگچ وغیره در این منطقه باید واحد های تولیدی به بهره برداری و فراوری ازاین معادن سوق داده شود که الحمد الله در تمام این زمینه ها فعالیت هایی توسط جهاد کشاورزی منطقه سرایان با همیاری و کمک بخش خصوصی انجام گرفته است که جای بسی خوشوقتی می باشدوانشاالله در اینده با مساعدت وکمک مسئولین نظام مقدس جمهوری اسلامی شاهد شکوفایی هر چه بیشتر بخش صنعت در منطقه سرایان خواهیم بود .
جاذبه های گردشگری
کاروانسرای سرایان ، آب انبار کاروانسرا(فاضل خانی)،بازار میثم،حمام کاروانسرا، آرامگاه تورانشاه، مزار میرزاها،مسجد جامع سرایان، آب انبار های شهر سرایان(۶مورد فعال)،خانه یزدانی،مسجد آهنگران، موزه مردم شناسی و صنایع دستی شهرستان ، سد تاریخی زو،آسیاب آبی کاه کوه، آسیاب آبی چرمه ،آب انبار کمال آیسک، آب انبار محمدباقران، محوطه تاریخی کله کوب ، مسجد جامع دوحصاران، آب انبار احمد آقا سه قلعه ، مسجد جامع سه قلعه ، مسجد ارگ قلعه ، مسجد خواجه مینا، خانه حسام الدیوان،بادگیر میر علی آقا و خسروی سه قلعه، آب انبار بی بی حسین خان بسطاق ، خانه عباس رمضانی و خانه هروی سه قلعه ، قلعه قلاع سرایان
مشاهیر شهرستان
-مرحوم آیت ا... حاج عباس خالصی
متولدسال۱۲۸۹-در شهرهای قاین ومشهدبه فراگرفتن سطوح مقدماتی ومتوسطه وعالیه در نزد علمای آن شهرها پرداخت وپس از تکمیل آن به قصد طی مدارج عالیه فقه واصول به نجف اشرف مشرف وچندین سال از محضر مراجع بزرگ آن زمان چون آیت ا...اصفهانی ،آیت ا...عراقی ،آیت ا...غروی اصفهانی وآیت ا... خوانساری استفاده نمود واز نام بردگان به اجازه اجتهاد نایل آمد وپس از بازگشت به ایران قریب نیم قرن به تبلیغ وارشاد واقامه جماعت در شهرستان سرایان اشتغال داشت وسرانجام در صبح روز ۱۱ذیحجه ۱۴۱۹مطابق با ۹ فروردین ماه ۱۳۸۷به لقائ ا... نائل آمد.
۲- حاج شیخ محمد باقر خالصی -متولد سال ۱۳۲۱
در نجف اشرف از محضر علمای بزر گ آن زمان همچون آیت ا....اصفهانی ،آیت ا... عراقی ، آیت ا... خوانساری وغروی بهره برد در سال ۱۳۴۰ در مدرسه فیضیه قم اسکان گرفت وپس از مدتی دوباره به نجف برگشت وتوفیق حضور درس محقق وعلامه بزرگ استادالفقها استاد سید ابوالقاسم خویی را پیداکرد ومجددا به ایران باز گشته ودر قم ساکن گردید ،ایشان دارای تالیفات چاپ شده فارسی وعربی می باشد.
۲-دکتر علی حسامیدرسال ۱۲۸۵شمسی در سه قلعه به دنیا آمد ودر سال ۱۳۱۳همزمان با تاسیس دانشگاه تهران به عنوان یکی از اطبای جنوب خراسان در رشته پزشکی فارغ التحصیل شد وسپس به مشهدمراجعت ودر مسئولیت های مختلف اجرایی انجام وظیفه کردودر آذر ماه ۱۳۴۰شمسی در گذشت
۳-دکتر پرویز جهانی :تحصیلات ابتدایی سه قلعه وفردوس دوره دبیرستان مشهد اولین عزیمت به خارج درسال ۱۳۳۸(آلمان)واخذمدرک کارشناسی وکارشناسی ارشدمهندس ساختمان عضویت درهیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف (۱۳۴۸)دومین عزیمت به خارج ۱۳۵۲(انگلستان-لندن)واخذ مدرک دکترای مهندسی ساختمان وبرگشت مجددبه ایران درسال ۱۳۵۵تا۱۳۵۸تدریسمحاسبات ساختمان وپل سازی در دانشگاه صنعتی شریف ارتقاءبه درجه دانشیاری وآنگاه ریاست دانشکده عمران دانشگاه صنعتی شریف ۱۳۵۸تا۱۳۶۹تاسیس شرکت مهندسی مشاور در تهران وطراحی پروژه های متعدددر راه،بند،پل سازی در کنار امور دانشگاهی
مهاجرت به کاناندا۱۳۶۹-مشاور وزارت راه ابوظبی (امارات)ازسال ۱۳۷۹ تاکنون
۴-پروفسور محمد کافی متولد سه قلعه ۱۳۳۶
مرتبه دانشگاهی پروفسور مدرک ورشته تحصیلی دکترای فیزیولوژی گیاهان زراعی تنشهای محیطی گروه آموزشی زراعت واصلاح نباتات
سمت فعلی ریییس دانشگاه فردوسی مشهد سومین دانشگاه برتر کشور
سوابق تحصیلی :کارشناس ارشد در رشته زراعت دانشگاه فردوسی مشهد -دکترای فیزیولوژی گیاهان زراعی ،تنش های محیطی نیوکاسل کشور انگلستان
موفقیت ها ونشان ها :استاد نمونه کشاورزی در دانشگاه فردوسی مشهد درسال ۱۳۸۰-معاون دانشجویی وفرهنگی نمونه کشور طی چهار سال معاونت دانشگاه فردوسی مشهدنشان آموزش عالی وتوسعه سال ۲۰۰۴میلادی توسط انجمن بین اللملی آموزش برای صلح جهانی
۵- محبوبه آذرخش متولد سه قلعه دانش آموخته دانشگاه سن پترز بورگ روسیه .پس از گذراندن یک ترم در دانشگاه تربیت مدرس از طریق بورس تحصیلی به کشور روسیه عزیمت نمود ودر دومین دانشگاه دولتی سن پترزبورگ (دومین دانشگاه برتر روسیه )مقطع کارشناسی ارشد رابا نمرات عالی به پایان رساند وبه زودی تحصیل در مقطع دکترا را نیز در کشور روسیه (دانشگاه فوق)آغاز خواهد کرد .محبوبه آذرخش جز چاپ مقاله آی اس آی درژورنال پلنت فیزییولوژی تا کنون در خارج از ایران موفق به حضور در کنفرانس های متعدد علمی،پژوهشی به شرح ذیل گردیده است :
۱-کنفرانس بین اللمللی ژاپن (میازاکی۲۰۱۳)به زبان انگلیسی
۲-کنفرانس بین اللمللی جمهوری چک (براگ۲۰۱۴)به زبان انگلیسی
۳- کنفرانس ر وسیه (سن پترز بورگ ۲۰۱۴)به زبان روسی
۴-کنفرانس روسیه (رستف ۲۰۱۴)به زبان روسی